خبرنامه اينترنتى مجله نيوساينتيست هر هفته مطلبى را به انتخاب
يكى از دست اندركارانش در دسترس عموم قرار مى دهد. مقاله زير انتخاب «جان پيكرل»
«سردبير خبرهاى ويژه» خبرنامه در ۲۰ آوريل است.
•••
جان پيكرل: شهرها به غرب وحشى تكامل تبديل شده اند، آزمايشگاهى ايده آل براى
بوم شناسان تا تنازع بقا را از نزديك بررسى كنند. «جنگل هاى شهرى» ما براى بسيارى
از جانوران گستره وسيعى از منافع به همراه دارد؛ غذاى بى دردسر، گرما و زيستگاه
فراوان. اما درحالى كه يك شهر پشتيبان جانوران است در عين حال هم مى تواند آنها را
سردرگم كند، به دام بيندازد و سرانجام آنها را از بين ببرد. به خاطر همين آنچه در
طبيعت نتيجه بخش است، ممكن است در خيابان هاى كم اهميت ما نتيجه معكوس دهد.
باب هلمز: درحالى كه جانوران براى تطابق با شرايط تازه و چيره
شدن بر «حيله هاى تكاملى» جدال مى كنند، تكامل هم با كينه جويى در محيط شهرى به كار
خويش مشغول است و به گفته «جوئل براون» بوم شناس دانشگاه ايلينويز شيكاگو «غربى
وحشى، در نتيجه تكامل و بوم شناسى.» يك جانور زمانى در حيله هاى تكاملى گرفتار است
كه كارى را انجام دهد كه برايش تكامل يافته، اما در زمان يا مكانى نابجا. به گفته
«براون» اين برداشت ممكن است توضيح اين نكته را آسان كند كه چرا بسيارى از سنجاب ها
در خيابان هاى شهر له و لورده مى شوند. آنها طى ميليون ها سال براى گذر هر چه بهتر
از فضاهاى باز تكامل يافته اند، بدون آنكه وقت خود را براى تماشاى شكارچى هايى تلف
كنند كه شايد از آنها گريزى نيست. «معمولاً اين كار معقولى است. اما نه براى سنجاب
شهرى كه ترافيك چهار بانده را رد كند.»
اگرچه بوم شناسان نواحى شهرى را به خاطر آنكه ارزش مطالعه چندانى ندارند كنار
گذاشته بودند، اما اخيراً پذيرفته اند شهرها صحنه هايى ايده آل براى مشاهده
رفتارهايى هستند كه به ندرت با چنين سرعتى در طبيعت تكامل مى يابد. محيط هاى شهرى
نسبت به حومه ها تغييرپذيرى كمترى دارند. جزاير گرمايى شهرى مترادف آن است كه حشرات
مدتى طولانى تر يا در كل سال فعالند و يا فعاليت هاى انسانى منابع آبى و غذايى
پايدارتر و پيش بينى پذيرترى را براى حيات وحش شهرى فراهم مى كند.
شگفت آور اينكه همين مزيت در عين حال هم مى تواند خود دام تكاملى را ايجاد كند. چون
فراوانى غذا الزاماً هم چندان چيز خوبى نيست و ممكن است پيام خطايى براى جانوران
بفرستد. براى مثال تغذيه رسان هاى متعدد پرندگان در حومه هاى فلوريدا به زاغ
كبودهاى نحيف آن ناحيه اجازه مى دهند زندگى نسبتاً بدون تنش و پرخوراكى داشته
باشند. بنا به گفته «ريد بومن» بوم شناس رفتارى مركز زيست شناختى Archbold فلوريدا،
اين زندگى بى دردسر هزينه اى هم دارد. با تقليد بهار غيرعادى زودهنگام و پررونق،
فراوانى تصنعى پرندگان را چند هفته اى زودتر نسبت به پرندگان حومه نشين براى
جفت گيرى فريب مى دهد. دام از اين قرار است: ميوه هاى مغزدار و ديگر غذاهاى گياهى
كه والدين را فربه كرده بود براى جوجه ها نامناسب هستند. چون آنها به پروتئين هاى
هضم پذيرترى چون لارو حشرات احتياج دارند كه تا اواخر بهار پديدار نمى شوند. در
نتيجه جوجه هاى حومه اى به احتمال زياد يا از گرسنگى مى ميرند يا جلوى رشدشان گرفته
مى شود.
روشنايى شهرها هم مى تواند دامى ديگر براى جانوران دست و پا كند. لاك پشت هاى
دريايى كه در ساحل سر از تخم در مى آورند، اغلب راه امن دريا را در پيش مى گيرند كه
در طبيعت بكر همواره درخشان تر از خشكى است. اما در حال حاضر ممكن است راهى خشكى و
روشنايى هاى ساختمانى ساحلى شوند، كه بقاى شان در آنجا بعيد است. پرنده هاى
آوازخوان شب مهاجر هم ممكن است به سوى ساختمان هاى روشن و برج هاى راديويى پرواز
كنند كه منجر به مرگ پرتعدادشان از ده ها تا هزاران عدد مى شود.
چنين چالش هايى شهرها را به آزمايشگاهى ايده آل براى زيست شناسان تكاملى تبديل
مى كند تا شاهد تطابقى باشند كه پيش چشم شان رخ مى دهد. براى نمونه «هانس اسلاب
كورن» در سال ۲۰۰۳ از دانشگاه ليدن هلند نشان داد چرخ ريسك هاى بزرگ شهرى نسبت به
عموزاده هاى حومه نشين شان با صداى زيرترى آواز مى خوانند، به نحوى كه آوازشان از
ميان همهمه شهرى (كه فركانس كوتاه ترى دارد) به گوش مى رسد. «كورن» اكنون مشغول
آزمايشى است تا ببيند يك چرخ ريسك به طور جداگانه هم توانايى يادگيرى اين واكنش را
دارد يا نه. به گفته «براون»: «بسيارى از اين گونه ها تازه در حال تطابق يافتن با
محيط هاى انسانى هستند. آزمون طبيعى خوشايندى است.»
NewScientist.com,Apr.22.2005
ترجمه: الهيار اميرى — روزنامه شرق
