مقدمه
اينترنت سحرآميزترين واژه عصر ارتباطات درآستانه قرن بيست يكم است. اينترنت اين
بزرگراه تاريك و شاهراه اطلاعاتي دروازه ورود به عرصه اي است كه آن را قلمرو« اتصال
مغزها و كامپيوترها » مي نامند. اينترنت رايجترين واژه عصر« حرفهاي داخل گيومه است
». اصلي ترين پيام اين واژه پر رمز و راز « مرگ فاصله ها و مسافتها » است.در اين
شاهراههاي اطلاعاتي به جاي انسان و خودرو اطلاعات يا در واقع بسته هاي اطلاعاتي با
سرعت زياد در حركتند.اين شاهراهها به تمام خانه ها ، مدارس ، كتابخانه ها و مراكز
تجاري وصل خواهد شدو محيطي جهاني براي ارتباطات سريع به وجود خواهد آورد.
اصطلاح شاهراههاي اطلاعاتي براي نخستين بار توسط « ال گور » معاون رييس جمهوري
آمريكا بيان شد. علت اين نامگذاري در واقع شباهت آن با پروژه بزرگراههاي حمل ونقل
سرتاسري آمريكا در چهل سال قبل بودكه به وسيله پدر همين شخص تدوين شده بودو در آن
دوره تاُثيرزيادي بر اقتصاد آمريكا گذاشته بود. در حال حاضر در آمريكا اعتقاد بر
اين است كه اين شاهراهها نه تنها بسياري از مشكلات اجتماعي ، اقتصادي ، فرهنگي و
آموزشي را حل خواهد كرد بلكه آمريكا را در مقام اول و سروري كشورهاي جهان قرار
خواهد داد.
دغدغه هاي اصلي
1- آيا بزرگراههاي اطلاعاتي ، ساختار دانش را تغيير مي دهند؟ اين پرسش به اين خاطر
مطرح است كه وقتي دانش شفاهي در عصر گوتنبرگ به خط تبديل شد ساختار دانش تغيير كرد.
آيا در عصر انقلاب ارتباطات و ديجيتالي شدن چنين واقعي دوباره تكرار مي شود؟
2- اطلاعات اكنون يك كالاي گرانقيمت و فروختني است. به طوريكه فقط ثروتمندان قادر
به خريد آن هستند .آيا اين عامل قدرت خريد باعث تغيير محتواي اطلاعات نخواهد شد؟
آيا فردا فقط اطلاعاتي كه ويژه ثروتمندان است توليد مي شود؟ بر سر اطلاعات عمومي چه
خواهد آمد؟
3- فيلمهاي پورنوگرافي اكنون در اينترنت موجود است. آيا آنچه در اين « روسپي خانه
هاي الكترونيك » مي گذرد اطلاعات است؟ آيا جوخه هاي فسادي كه اكنون در اينترنت به
دنبال اين نوع مطالب هستند، طالب دانش به شمار مي آيند؟ و با توجه به تعاملي بودن
اين بزرگراهها ، تكليف بچه هاي كه وارد اينترنت مي شوند چيست؟ آيا كـانون خـانواده
به اين ترتيب در امـان مي ماند؟
4- اين بزرگراهها ضربه پذير هستند و علت اينكه دولتها اطلاعات خود را در آنها جاري
نمي كنند مساله ضربه پذيري است. چه كسي بايد قوانين آنرا وضع كند؟
5- مشخص شده است آمريكا با ريزپردازنده اي بنام Clipper Chip كه در كامپيوترها و
تلفن ها كار گذاشته شده ، تماس هاي مردم آمريكا را كنترل مي كند. تكليف آمريكايي ها
و كساني كه بـا آنها از طريق بـزرگراهها تماس مـي گيرند چيست؟ و چه كساني تبعات
ايـن استراق سمع را ميپذيرد؟
6- مخالفان دولتها ( چريكهاي چياپاس، انقلابيون چچن و … ) از طريق اينترنت جنگ
الكترونيك پارتيزاني به را انداخته اند. آيا دولتهايي كه داعيه جريان آزاد اطلاعات
را دارند، اين وضع را تحمل مي كنند؟.
7- بزهكاري در اينترنت ريشه دوانده است. پليس آمريكا معترف است كه بزهكاران در اين
بزرگراهها از پليس جلو افتاده اند. كدام تمهيدات و كدام قوانين ، گره ماجرا را
خواهد گشود؟
8- فاشيستها ، نئونازيها ، ضد سياهان و … خلاصه نژاد پرستان هم در كنار
بزرگراههاي اطلاعاتي اردو زدهاند. چه كسي جرئت عبور دارد؟
به نظر مي رسد اينترنت اين آخرين برگ انقلاب ارتباطات چه در 1969 كه فرزند جنگ
آنارشيست بود و چه حالا كه چند دهه از عمرش مي گذرد ، هنوز ناشناخته مانده است.
اينترنت به مثابهتبلور روح انقلاب ارتباطات اگر چه از مرگ فاصله ها خبر مي دهد اما
هنوز با چهره اي مرموز اجازه نزديك شدن به خود را نمي دهد . دشوار است كه در عصر
مرگ فاصله ها ، مجبور به فاصله گرفتن باشيد.
تاريخچه اينترنت ، فرزند آنارشيست جنگ سرد
اينترنت اين بزرگراه مرعوب كننده در پنتاگون ( وزارت دفاع آمريكا ) متولد شد. نام
دوران كودكي اينترنت آرپانت (ARPANET) بود كه در بدو تولد يعني در سال 1969 بر آن
نهاده شد. آرپانت به عنوان شالوده اصلي اينترنت بر آن بود تا خود را به شبكه هاي
راديويي و ماهواره اي وقت و همچنين به كامپوتر هاي ديگر متصل كند و كار پژوهشهاي
مربوط به وزارت دفاع آمريكا را با سرعت و كيفيت بهتر به انجام برساند . اين پژوهشها
و پروژها كه در آرپانت دنبال مي شد غالبا در خـدمت ميليتاريسم كـاخ سفيد بود و به
ايـن ترتيب آن چه امـروز بـه اينترنت انـجاميده،تـونـل محرمانه اي بوده است كه
محققان ، كارشناسان و آكادميسين هاي آمريكا از آن عبور مي كردند . در حقيقت آرپانت
يا همان اينترنت جوان ، خط تماس الكترونيك و محرمانه دست اندركاران وزارت دفاع
آمريكا و پژوهشگران بوده است. آرپانت به اين نيت متولد شد كه به كارشناسان نظامي و
كامپيوترها كمك كند تا طرحهاي نظامي را به پيش ببرند و در سراسر آمريكا از تجارب و
منابع يكديگر بهره مند شوند. آن چه امروز به نام پست الكترونيك ( E-mail ) مطرح شده
و يكي از خدمات رايج اينترنت محسوب مي گردد، محصول همان دوران تماس كارشناسان نظامي
و كامپيوتر ها در آرپانت است.بايد به اين گفته افزود كه پيشرفتهاي تكنولوژيك
اينترنت عملا مديون همان نيازهاي ميليتاريستي كاخ سفيد بوده است. به ويژه آنكه
پيامهايي كه رد و بدل مي شده از جنبه امنيتي بايد كاملا تجزيه و به مجاري و مقاصد
مختلف ارسال مي شده تا در صورتي كه هر يك از مجاري ارسال پيامها ، به هر علتي مسدود
مي شد ويا ضربه مي ديد ، راههاي ديگر باز مانده باشد.
اينترنت تاسال 1983 كمتر از پانصد كامپيوتر ميزبان ( Host Computer) داشت و اين
كامپيوتر ها عمدتا در آزمايشگاههاي نظامي و بخشهاي كامپيوتري آمريكا قرار داشت، اما
چهار سال بعد در سال 1978 اينترنت در صدها دانشگاه و آزمايشگاه پژوهشي ، صاحب 28
هزار كامپيوتر ميزبان شد.كه در حال حاضر اين رقم به بيش از 100 ميليون رسيده است و
روز به روز بر تعداد آن افزوده مي شود و تخمين زده مي شود كه روزانه 7000 استفاده
كننده ديگر نيز به اين جمع افزوده شوند و تا سال 2010 تعداد مشتركين به يك ميليارد
نفر مي رسد.
امـا اتفاق ديـگري بـاعث شد كـه اينترنت پـوسته نظامـي و دانشگاهي خود را بشكافد
بروز پديده « مولتي مديا » (Multi Media ) يا همان رسانه چند كاره بود. استفاده از
نرم افزارهاي خاص به استفاده كنندگان از اينترنت امكان داد تا به طور همزمان از
تصوير ، صدا و نوشتار استفاده كنند.
كاري كه قبلا متصور نبود . قبلا خط از رسانه نوشاري مي آمد، صدا از رسانه هاي
شنيداري و تصوير از رسانه هاي ديداري . اما حال همه اينها از طريق يك سيستم قابل
دريافت بود.- در واقع كاربران اين شبكه كه از پروتكل (http )براي ارتباط استفاده مي
كنند در حال گسترش روز افزون مي باشد.به بيان ديگر اكنون بزرگترين سرمايه گذاريها
در گسترش وب جهاني و ورود كارگزاران و كاربران اطلاعات و رسانه ها به اين شبكه مي
باشد. اين توسعه به حدي است كه جنبه هاي ديگر اينترنت را تحت تاًثير قـرار داده
واكنون وقتي صحبت از اينترنت مي شود منظور همان وب جهاني (WWW ) مي باشد.- در كنار
اين توليدكنندگان كامپيوترهاي شخصي (PC)به اين فكر افتادند تا از اينترنت بهره
برداري تجاري كنند. آنها وارد ميدان سيمكشي و اتصال كامپيوترها شدند و پست
الكترونيك را براي شركت و دفترهاي مختلف فراهم ساختند.اين كار كه در حقيقت به اتصال
كامپيوترهاي شخصي به يكديگر انجاميد « شبكه منطقه محلي » ( LAN)نام گرفت.اين شبكه
به كاربران امكان مي دهد تا در يك محدوده جغرافيايي خاص به تماس با يكديگر
بپردازند.
پيدايش شبكه منطقه محلي پايان كار نبود و « شبكه منطقه وسيع » (WAN) هم پا به عرصه
نهاد.اين شبكه به كاربران امكان مي دهد تا در يك محدوده وسيع جغرافيايي، مثل دولت
با دولت و يا كشوري با كشور ديگر ارتباط برقرار كنند.و به اين ترتيب اينترنت پس از
فتح دنياي آكادميك به پيشروي در جهان تـجارت پـرداخت.اكنون ديـگر رشد انفجارآميز
اينترنت نه يك تب و گـرايش بي انگيزه بلكه عملا محصول يك بازار آزاد ديجيتال است.
با اين همه ، اينترنت كه اكنون امكان تلفن زدن، ويدئو ديدن، استفاده از انواع
اطلاعات، گوش دادن به برنامه هاي راديويي، انجام خريد و اجراي آموزش را از طريق يك
سيم را فراهم آورده ، هنوز به بزرگراه اطلاعاتي تبديل نشده است. عده اي بر اين
باورند كه ابر بزرگراه اطلاعاتي واقعي نه فقط بايد شبكه هاي كامپيوتري بلكه هر نوع
ارتباط مخابراتي ديگر اعم از تلفن، بي سيم و ماهواره را هم برقرار سازد و سرعت آن
نيز بسيار بالاتر از سرعت كنوني اينترنت باشد.
اينترنت ، خوب ، بد ، زشت
سرويسهاي اينترنت
ميزبانها يا كارگزاران اطلاعاتي در اينترنت خدمات گوناگوني ارايه مي كنند اما شايد
بتوان اين خدمات را بطور كلي در موارد زير طبقه بندي كرد:
1 – پست الكترونيك(E-mail) :
اين سرويس براي مبادله نامه ها و پيامها بين كاربران اين شبكه مي باشد.به اين ترتيب
كه هر كاربر داراي جعبه پستي رايانه اي با آدرس و مشخصات خاص خود مي باشدكه پيامها
و نامهاي مربوط به او در آن ذخيره مي گردد.
2- كنترل رايانه از راه دور( Tel net ) :
اين خدمات براي اتصال و راهبري يك رايانه از راه دور مي باشد.اشخاصي مانند:سرپرستان
و رؤساي شركتها و سازمانها مي توانند به اين وسيله مديريت و سرپرستي خود را از راه
دور اعمال كنند.نوع ديگر استفاده از اين خدمات مي تواند استفاده از توان عملياتي يك
رايانه قوي براي محاسبات و پردازشهاي حجيم و پيچيده اطلاعات مي باشد.
3- انقال پرونده ( FTP) :
اطلاعات در شبكه هاي رايانه اي به صورت فايلها يا پرونده هاي مختلف ذخيره شده اند.
براي انتقال اين پرونده ها به رايانه خود احتياج به پروتكلي به نام( FTP) مي باشد
كه با آن مي توان هر گونه پرونده را ارسال يا دريافت نمود.
4- انجمنها و گروههاي مختلف :
هم اكنون در اينترنت تقريباً در تمامي موضوعات مورد علاقه بشري انجمن هاي شكل گرفته
كه از طرق اين شبكه مي توان در انخمنها و گروههاي همفكر و داراي علايق مشترك عضو
شدوبه همفكري ومبادله اطلاعات پرداخت.
5- كنفرانس از راه دور (Tel conference ) :
در اين مكان اين امكان وجود دارد كه چند كاربر در زمان واحد و از راه دور به گفت و
گو بپردازند.با اين وسيله ديگر نيازي به برقراري جلسات پرخرج وهزينه وحضور فيزيكي
افراد براي برقراري يك جلسه وجود ندارد.
6- شبكه خبري (Usenet) :
اين سرويس به روزنامه ها و مجلاتي مربوط مي شود كه به طور الكترونيك قابل دسترسي
اند. اين شبكه آميزه اي از گروههاي خبري است كه بر اساس موضوع طبقه بندي مي شوند.
7- و بطور كلي بهره گيري از اينترنت در رشته هاي مختلف علمي ، فني ، پزشكي ،
اقتصادي ، تبليغ كالا ، بازاريابي ، فروش كالا ، خريد ، دريافت و پرداخت وجه ،
آموزش و تحقيقات ، كتابخانه ، فكس . تلفن و…
اينترنت و رسانه ها
صفت عمده رسانه هاي ارتباط جمعي،توده اي بودن آنهاست. باتوجه به ويژگيهاي خاص
ارتباط در اينترنت به نظر مي رسد دوره اين رسانه در حال اتمام مي باشد. ويژگي خاص
اينترنت تعاملي يا اينتراكتيو (Interactive ) بودن فرآيند ارتباط مي باشد. بنابراين
ديگر جايي براي جريان يكطرفه اطلاعات از رسانه هاي ارتباط جمعي باقي نمي ماند.
تافلر معتقد است رسانه هاي همگاني (در كشورهاي صنعتي) در حالي كه به اوج قدرت رسيده
اند بناگاه از مسند قدرت مطلق به زير كشانده مي شوند.
اگر رسانه را طبق تعريف كانال و محيط انتقال پيام بدانيم، اينترنت خود يك رسانه
است. رسانه هاي سنتي با آمدن اينترنت از نظر كيفي دچار تغييرات شديدي خواهند شد كه
در مواردي شايد شاهد پايان عمر يك رسانه باشيم.كه در زير به برخي از آنها اشاره مي
گردد.
كتاب
بحث كتابهاي الكترونيكي مدتهاست كه در علم اطلاع رساني بحث روز مي باشدبسياري
براين عقيده اند كه در آينده كتاب به شكل امروزي آن وجود نخواهد داشت و كتابها به
صورت اطلاعات ديجيتال ذخيره شده در كامپيوتر در خواهد آمد كه در آن محيط شبكه نيز
كاربر خوتهد توانست بخشي يا تمام يك كتاب را منتقل كند. در اين صورت احتمالاً هر
نويسنده يي خود ناشر كتاب خود خواهد بودو ميتوان با وصل شدن به سرور (Server) آن
نويسنده از وي آخرين نسخه كتابش را در خواست كرد . چيزي كه بسيار سريع و ايده آل
خواهد بود و از دردسرها و هزينه هاي حروف چيني ، چاپ ، توزيع ، فروش و … خبري
نخواهد بود.
مطبوعات
در آينده زماني را كه مطلبي را از يك جريده مشاهده مي كنيم مي توانيم متن آن را
به شكل صدا گوش دهيم و تصوير آن را در صورت تمايل به صورت متحرك ببينيم. در واقع
مطبوعات و جرايد ضمن گردآوري اطلاعات در حوزه موضوع مربوط به خود ارتباط تنگاتنگي
با بانكهاي اطلاعاتي ديگر خواهند داشت.يعني مطبوعات يك محيط چند رسانه يي (Multi
Media) براي انتقال اطلاعات خواهند بود كه در صورت تمايل نسخه چاپي از آن تهيه كرد
و به شكل سنتي مطالعه كرد.
راديو
ويژگي اصلي راديو اين است كه فقط با يكي از حواس پنجگانه در ارتباط است و
بنابراين مي توان همراه با گوش دادن به آن به فعاليت ديگري نيز پرداخت.همانند رسانه
هاي ديگر جريان يكسويه اطلاعات در اين رسانه نيز از بين خواهد رفت و استفاده كننده
خواهد توانست متون مربوط به موضوع دلخواه خود يا موسيقي مطلوب خود را انتخاب كرده و
به آن گوش دهد. به خاطر اين كاركرد و با تعريف جديدو قابليت انعطاف در مورد سفارشي
بودن مي توان گفت اين رسانه يا رسانه صوتي به اين زودي ها از بين نخواهد رفت.
تلويزيون
همانطور كه در مورد راديو گفته شد عصر پخش يكسويه اطلاعات به علت فعال شدن
مخاطب در حال از بين رفتن مي باشد .استفاده كننده خود اطلاعات دلخواه خود را از
ميان اطلاعات بيشمار انتخاب و دريافت خواهد كرد. در اينترنت ديگر اين بيننده است كه
تعيين مي كند چه پخش شود وحتي در زمان پخش به صورت همزمان (Online) مي تواند نظر
خود را اعلام كندو در نحوه پخش آن تاُثير بگذارد.
سينما
به نظر مي رسد رسانه يي كه كمترين تاُثير را از اينترنت خواهد پذيرفت سينما
خواهد بود سينما بخاطر ويژگيهاي خاص خود تنها رسانه اي است كه مستقل خواهد ماند.
گرچه تكنيكهاي صدا و تصوير در حال توسعه روزافزون مي باشد امابه هر موجوديت سينما و
عمل سينما رفتن باقي خواهد ماند.
تاُثيرات اجتماعي اينترنت
اينترنت مي تواند بر تمامـي جنبه هاي مختلف بشري تاُثيرگذار باشدو در
ايـن بين مي توان به جنبه هاي اقتصادي ، سياسي ، فرهنگي و آموزشي اشاره كرد.كـه بـه
اختصار به بـرخـي از آنها مي پردازيم
الف: اقتصاد
با انتقال كار به خانه ها كه به سرعت در حال گسترش مي باشد ساختار اداري سازمانها
بشدت دستخوش تحول خواهد شدكه اين مساُله منجر به كم شدن رفت و آمدها و كاهش مصرف
انرژي و در نتيجه آن كاهش آلودگي هوا خواهد شد.
با افزايش و انعطاف در ساعات كاري قطعاً بهرهوري كار بالا خواهد رفت اما به نظر مي
رسد قوانين و آيين نامه هاي كنترل كار در خانه به راحتي تدوين شدني نيست و مسائل
زيادي در اين زمينه وجود خواهد داشت . در زمينه هاي ديگر حذف پول فعلي و گسترش پول
اعتباري الكترونيكي و گردش سريعتر و راحت تر پول، رواج نرم افزار هايي كه در آن
پروتكلهايي براي ثبت سفارش و انتقال اعتبار وجود دارد. تجارت را تحت تاُثير قرار
خواهد داد و سهم تجارت جهاني از اين تاُثير بيشتر خواهد بود.
ب : سياست
بيشترين تاُثير سياسي اينترنت را مي توان كاهش اقتدار دولتهاي مستبد و توتاليتر
دانست. اين دولتها معمولاً از طريق محدود كردن اطلاعات حكومت مي كنند. جريان آزاد
اطلاعات حق حاكميت دولتها براي مرزهاي خود را تضعيف كرده و ناديده مي گيرد زيرا
اينترنت مرزي نمي شناسدبويژه مرزهاي سياسي به همين دليل است كه حكومتهاي ايدئولوژيك
و تماميت طلب سعي در انحصار ، كنترل و محدود كردن اينترنت دارند و اصولاً هيچ علاقه
اي به گسترش و توسعه آن ندارند و سرمايه گذاري خاصي را در اين زمينه انجام نمي دهند
.
از جنبه هاي ديگر تاُثير اينترنت بر ساختار سياسي كشور را مي توان در تنوع مشاركت
مردم در حكومت در آينده ديد. شكي نيست كه مشاركت سنتي به صورت انتخاب نمايندگان
براي مدت محدود يا ساختار پارلماني تحت تاُثير قرار خواهد گرفت . به عنوان مثال
تمام يا بخشي از مردم كه به صورت تصادفي انتخاب مي شوند مي توانند در ساعات خاصي و
از كامپيوتر شخصي خود به طور مستقيم در تصميم گيريها و يا بخش خاصي از تصميم گيريها
به طور فعال اظهار نظر كرده و مؤثر باشند. افزايش تبادل اطلاعات و آزادي آن قطعاً
باعث گسترش مردمسالاري خواهد شد.
ج : فرهنگ
واگرايي فرهنگي : بطور حتم اينترنت به خاطرتنوع وسيع كاربران ، باعث واگرايي
فرهنگي خواهد شد . برخلاف نظر عده اي كه معتقدند اينترنت باعث سلطه فرهنگي غرب بركل
جهان خواهد شد و جهان يكدستي و يكنواختي فرهنگي و به خصوص از نوع غربي(آمريكايي) آن
پيدا خواهد كرد ، به علت تنوع فرهنگي جوامع مختلف و امكان نشر آزادانه عناصر فرهنگي
، فرهنگهاي منطقه اي حفظ خواهد شد. حتي سلطه زبان انگليسي بر اينترنت نيز دليلي
براي سلطه فرهنگي نمي تواند باشد.
گسترش مسائل غير اخلاقي : جنبه ديگر تاُثير اينترنت بر فرهنگ اشاعه مسائل غير
اخلاقي ، تصاوير مستهجن و ديگر مطالب و اطلاعات مضر و منحرف كننده بصورت آزاد مي
باشد كه خود اهميت بسياري را در غرب بويژه در بحثهاي اجتماعي اينترنت به خود اختصاص
داده و دولتها به طور جدي در حال تصويب قوانيني هستند كه نشر هر گونه مسائل غير
اخلاقي را در اينترنت ممنوع كنند. بديهي است كه حساسيت بيشتر در اين مورد مربوط به
كودكان و نوجوانان مي باشد كه در برابر اين مسائل آسيب پذيرتر مي باشند،كه ما در
اين مورد در بخش ديگري بطور مفصل صحبت خواهيم كرد.
نقض حريم زندگي خصوصي : بزرگراههاي اطلاعاتي نه تنها حق حاكميت ملي را نقض كرده اند
بلكه به حريم خصوصي افراد نيز وارد شده و از طريق انواع بانكهاي اطلاعاتي ، مالي ،
بيمه ، ثبت احوال ، پرسنلي و … خصوصي ترين اطلاعات مربوط به افرادرا مورد دسترسي
قرار داده اند.
واقيعت مجازي (Virtual Reality): در واقعيت مجازي شخص با گذاشتن كلاه مخصوص بر سر و
قرار گرفتن در جعبه اي خاص و متحرك از دنياي واقعي بيروني خارج مي شود و بطور مجازي
وارد دنياي مي گردد كه از طريق دو صفحه نمايشگر كوچك و به شكل سه بعدي در درون كلاه
به او نمايش داده مي شود .دنيايي كه به طرز ماهرانه اي شبيه سازي شده و سعي مي شود
با حركتهاي طبيعي مكان متحرك تمام تجربيات و احساسهاي شخص به طرز طيبعي بروز كنند.
واضح است كه اين پديده ابتدا بر سرگرميهاي انسان و سپس در آموزش و ديگر جنبه هاي
زندگي تاُثير زيادي خواهد گذاشت.
آموزش و پرورش
فرآيند آموزش تاُثيرات زيادي از اينترنت گرفته و خواهد گرفت . گسترش
ارتباطات اصالت فراگيرنده را در فرآيند آموزش بيشتر خواهد كرد . دانشگاهها و مدارس
سنتي متحول خواهد شد و پديده دانشگاههاي بدون ديوار را شاهد خواهيم بود . با توجه
به امكان ارتباط گسترده از طريق رايانه ديگر نيازي به حضور فيزيكي در يك كلاس و
تشكيل كلاس در زمان محدود نيست .
از نظر منابع و كتابها و مقالات نيز محقق مي تواند وارد بانكهاي اطلاعاتي مناسب با
موضوع خود شده و به جستجو بپردازد و پس از يافتن منابع مناسب آنها را بصورت فايلهاي
متني يا ابر متن به رايانه خود منتقل كند و ديگر نيازي به حضور در كتابخانه و مراكز
اسناد سنتي نخواهد بود.
فرآيند آموزش به صورت مستمر و در تمام مدت عمر خواهد بود و به طور كل نهاد آموزش و
پرورش تحول بنيادي خواهد يافت و آموزش فراگير محور خواهد بود .
بيم و اميد در اينترنت
در مورد آينده اينترنت و تاُثير آن بر جوامع بشري ديدگاه ديدگاههاي متفاوتي
وجود دارد.ديدگاههاي خوشبينانه معتقدنداين شبكه در نهايت باعث آگاهي بيشتر ملتها
شده و آنها را از تاريكي جهل استبدادي و استعماري نجات خواهد داد .جريان آزاد
اطلاعات رژيمهاي خودكامه و استبدادي را متزلزل ساخته وبا اشاعه اطلاعات سانسور نشده
، مردم را در اين امر ياري خواهد كرد. اين بزرگراهها باعث خواهد شد كه ملتها و
گروهها از درد و رنجهاي يكديگر آگاه شوند وبراي همبستگي ورفع مشكلات خود تلاش كنند.
دولتهاي ضعيف نيازي براي سرمايه گذاري زياد براي كسب اطلاعات علمي وترجمه و انتقال
تكنولوژي نخواهند داشت. زيرا اينترنت خود محيط مناسبي براي انتقال سريع واطلاعات
علمي خواهد بود.
درمقابل ،ديدگاههاي بدبينانه وجود دارند كه اين شبكه را نيز همانند ديگر پيشرفتهاي
علمي ، در نهايت به نفع ابرقدرتها واستكبار جهاني مي دانندوسعي در مطرح كردن نقاط
منفي آن براي جهان سوم دارند. پرفسور حميد مولانا معتقد است با وجود پيشرفتهاي
تكنولوژي و علمي ، از جمله رشد عظيم سخت افزار و نرم افزار ارتباطات و اطلاعات طي
چند دهه گذشته ، اكثريت عظيم اين دهكده جهاني در شرايط نامطلوب بي
سوادي،بيماري،گرسنگي،بيكاري و سؤتغذيه به سرمي برندو هنوز از ابزارهاي اساسي
ارتباطات و دانش محرومند.
به طور كلي در تاريخ بشري نظام سلطه با پيشرفت تكنولوژي و علم هرگز از بين نرفته و
بلكه از نظر مشخصات ظاهري، خودرا منطبق با عصر ساخته ،همواره قدرتمند و دارا به
استعمار واستثمار فقير و ضعيف پرداخته است. در عصر آينده نيز صاحبان و ثروتمندان
اطلاعات ، فقراي اطلاعات را استثمار كرده و به سلطه خود ادامه خواهند داد . نظام
جهاني استكبار سعي در يكسان سازي فرهنگي و غلبه فرهنگ خود بر ملل جهان سوم را خواهد
داشت و در اين راه از هيچ كوششي فروگذاري نخواهد كرد.
آنچه مسلم است خوش بيني و بدبيني مطلق در برابر اين پديده صحيح نيست . بلكه بايد
بيطرفانه و بدور از تعصب به نقد جنبه هاي مختلف اينترنت پرداخت . به هر حال
بزرگترين تحول بشري در حال وقع است و ما چه بخواهيم و چه نخواهيم در برابر اين سيل
بنيان كن قرا گرفته ايم . اين ضرورت و اجبار است و انتخابي در كار نيست.
پيامدهاي منفي اينترنت
بطور كلي شبكه جهاني اينترنت در اختيار و يا كنترل كسي نيست . هر عضو اين شبكه
اطلاعاتي را كه بخواهد در اختيار ديگران قرار دهد وارد سيستم مي كند و از اطلاعات
موجود در شبكه نيز استفاده مي كند . يعني هم توليد كننده اطلاعات است و هم استفاده
كننده آن.با نوجه به اينكه اينترنت يك شبكه توزيع شده مي باشد و در يك جا متمركز
نيست ، مديريت در آن نيز كاملاً غير متمركز و توزيع شده مي باشد.
ورود بي كنترل اطلاعات به شبكه اينترنت نشان دهنده وجود نوعي هرج و مرج در اين شبكه
است كه باعث گريز گروههايي از اينترنت و همچنين استقبال گروههاي ديگري از آن شده
است. نكته مهمي كه مطرح است اين كه چه اطلاعاتي مبادله مي شود و سود و زيان آن
چيست؟ اينترنت در بخشهاي سياسي ، اقتصادي ، اجتماعي ، فرهنگي ، علمي و … چه
كارآييهايي دارد و فوايد آن براي ما چيست؟ زيانهايش كدام است؟ آيا اصولا ما مي
توانيم حق انتخاب داشته باشيم يا در گردونه حركت كلي جهان مجبور به حركت هستيم و
تنها شتاب اين حركت به اراده ما بستگي دارد؟
گستردگي استفاده از اينترنت مي تواند نشان دهنده تنوع كارآيي آن هم باشد. افراد
عادي جامعه ، بازرگانان ، متفكران ، سياستمدران ، توليد كنندگان صنعتي و كشاورزي ،
گروههاي سياسي و اجتماعي ، دانشمندان ، پزشكان ، مراكز علمي ، كتابخانه ها ، مراكز
خبري ، نهادهاي دولتي ، مراكز هنري و … كه به اينترنت مي پيوندند هر يك انتظارات
خاصي از اين وسيله فراگير ارتباطي دارند و هزينه هاي لازم را كه چندان هم كم نيست
مي پردازند تا بتوانند اطلاعات مورد علاقه خود را مبادله كنند.
روي آوردن چنين طيف وسيعي به اينترنت نشان مي دهد كـارآيي اين ابـزار به گونه اي
است كـه مي تواند انتظارات آنها را برآورده كند.اما با توجه به اين كه در شبكه
اينترنت همه مي توانند اطلاعات دريافت و ارسال كنند و هيچ كنترل مركزي ويا تمركز
اطلاعاتي وجود ندارد بسياري از شركتها و يا افـراد سودجو از ايـن شبكه استفاده
كـرده مطالب و تصاوير غير اخلاقي را وارد شبكه مي نمايندو راه را براي استفاده
نادرست از اين شبكه باز مي كنند. اين سؤاستفاده ها عملا مشكلاتي را در راه بـهره
بـرداري درست هـمگاني از اينترنت ايـجاد كـرده است . چـه بسيار خانواده هايي كه در
مناطق مختلف جهان از امكان انحراف فرزندانشان از طريق اينترنت نگران هستند.. گسترش
فساد اخلاقي از طريق اينترنت تنها مورد استفاده از اين سيستم نيست اشاعه افكار
نادرست همچون انديشه هاي نژاد پرستانه و ارتباط گروههاي نژاد پرست با يكديگر و
امثال آن نيز از جمله نكاتي است كه در اين مورد مطرح مي شود.
سؤاستفاده هايي كه از طريق اينترنت صورت گرفته است ، بسياري از دولتهاي جهان را
خواه در اروپا و خواه در آسيا و ساير مناطق ، برآن داشته است تا اهرمهاي نظارت و
كنترل براي استفاده كنندگان ، وضع كنند.
همه دولتهاي جهان بر اين اعتقادند كه بايد با تبعات و آثار منفي اين شبكه مقابله
كرد ، البته برخي از گروهها با هر نوع كنترل و نظارت مخالفند و آن را گامي در جهت
سركوب آزاديهاي دموكراتيك مي دانند.البته توافقهاي اخلاقي در حال شكل گيري است كه
روشهاي براي جلوگيري از نشر و گسترش مسائل غير اخلاقي پيدا شودكه در درجه اول منع
توليد اينگونه اطلاعات را هدف گرفته و در درجه بعد منع دريافت و اتصال به اينگونه
پايگاههارا در نظر دارد. نرم افزارها و سخت افزارهايي كه به اين منظور تهيه مي شوند
، ديوارآتش (FireWall)نام دارند.
برغم مواضع گوناگوني كه در قبال اين شبكه مهم جهاني وجود دارد ، اما همه براين نكته
اتفاق نظر دارند كه بايد با تمامي تبعات منفي اينترنت بخصوص در زمينه مسائل غير
اخلاقي مقابله كرد . همچنين بايد با انواع جنايت و اقدامات جنايت بار ، و تقلب و
جعل حقايق حتي در سطح تضارب آراء وديدگاههاي سياسي كه مي تواند از تبعات منفي اين
دستگاه مهم باشد ، مقابله كرد ؛ از ديگر تبعات منفي دستگاه اينترنت ، مي تواند آنچه
كه به امپرياليسم فرهنگي تعبير مي شود ، باشد.
هيچ دولتي را در جهان كنوني نمي توان يافت كه آغوش خود را به طور كامل به روي
اينترنت گشوده و يا در برابر آن موضعي كوركورانه اتخاذ كرده باشد، حتي دولتهايي كه
مدعي دموكراسي و آزادي در زمينه هاي مختلف هستند ، بطور كامل دروازهاي كشور خود را
به روي اين دستگاه اطلاع رساني نگشوده اند. در سال 1996 كنگره آمريكا قانوني را در
خصوص « مقررات ارتباطات » به تصويب رساند كه از انتشار يـا مبادله اطلاعات منافي
عفت توسط اينترنت ، جلوگيري مـي كرد. به دنبال تصويب اين قانون بود كه برخي از
گروهها اعلام كردند اين قانون با اولين اصلاحات به عمل آمده در قانون اساسي آمريكا
، در تناقض است ، و ممكن است بر رفتارهاي ارزشي جهان دموكراتيك ، خدشه وارد سازد.
اما امروز پس از تحول در شبكه اينترنت و كاربردهاي وحشتناكي كه از طريق آن صورت
گرفته و همچنين آثار و تبعات مخربي كه در پي داشته است ، رجال سياسي ، فرهنگي و
امنيتي را بر آن داشته است تا نگراني خود را از اين انقلاب اطلاعاتي و ارتباطي مهم
ابراز دارند ، و ضرورت مقابله با خطرهاي ناشي از آن را مورد توجه قرار دهند. از سوي
ديگر آنها در جستجوي يافتن راه حلي هستند كه بتواند كاهش ضررهاي اجتماعي ناشي از
اينترنت را تضمين كند.
در همين زمينه به ذكر برخي از نمونه هاي سياسي ، فرهنگي ، اخلاقي و… اشاره مي
كنيم:
عربستان به دولت لندن اعتراض مي كندكه جلو فعاليت مخالفان رياض را بگيرد. مخالفان
رياض در لندن نه تظاهرات مي كنند و نه روزنامه و نشريه اي منتشر مي كنند. آنها هر
روز از طريق بزرگراههاي اطلاعاتي وارد قلمرو سلاطين و شاهزادگان رياض مي شوند و
صرفاً در برابر كانونهاي مورد نظر خود ، درنگي كوتاه مي كنند .همين و بس . مخالفان
رياض از طريق اينترنت اخبار تحولات سياسي ، اقتصادي ، بازداشتها و رسواييهاي حكومت
رياض را براي كامپيوتر هاي متصل به اينترنت در عربستان ، ارسال مي كنند. آنها به
دنبال دائر كردن يك بولتن الكترونيك از اخبار عربستان براي كل جهانند.
چريكهاي زاپاتيستا در مكزيك وقتي از مذاكره با دولت نااميد شدند، كانالهاي تماس با
كاخ رياست جمهوري مكزيك را در اينترنت اعلام كردند و از هواداران خود در دنيا
خواستند حمايتهاي خود از چريكها را به كاخ رياست جمهوري مكزيك اعلام كنند و چند
ساعت نگذشته بود كه جنگ پارتيزاني از طريق اينترنت به نتيجه رسيد. حالا دولت مكزيك
از نقش اينترنت براي ارتش آزاديخواه زاپاتيستا مطلع است.
مبارزات بوسني و چچن نيز به خوبي از سلاح اينترنت بهره گرفته و آن را به ابزاري
براي پيام رساني مؤثر تبديل كرده اند.و لذا نگراني « هنري گرونوالد » سياستمدار و
روزنامه نگار معروف آمريكايي و ناشر سابق «تايم» بي دليل نيست كه مي گويد: در آينده
، تكنولوژي نوين رسانه ها به صورت بزرگراهي يكطرفه ! امواجي از اطلاعات را برصفحات
كامپيوترها سرازير مي كنند كه كنترل آنها براي دولتهاي مركزي ناممكن است
مشكل ديگر كه ذكر شد دستيابي به پورنوگرافي و صور قبيحه در اين بزرگراه اطلاعاتي
است. اين موارد ضد فرهنگي و قبيح ، كانون خانواده ودر راُس آن كودكان را تهديد مي
كند. گفته مي شود كار آنقدر بالا گرفته كه كنگره آمريكا در صدد وضع قوانين محدود
كننده در اين زمينه برآمده است. اين موضوعات بيشرمانه و نفرت آور ، در عين حال ممكن
است ، ادامه و بقا يابند . زيرا عده اي وضع قانون عليه اين موارد را نقض آزادي ! مي
دانند. آنها مي خواهند « روسپي خانه هاي الكترونيك » را دائر نگاه دارند تا جوخه
هاي فساد در بزرگراههاي اطلاعاتي هميشه طعمه هاي براي شكار داشته باشند. طبق يك
تحقيق ظرف شش ماه 450 هزار و 620 قطعه تصوير و متن نوشتاري پورنوگرافيك ، 6 ميليون
و433 هزار و297 بار توسط دريافت كنندگان – فقط در آمريكا-
دريافت شده است . البته اين آمار مربوط به 5 سال پيش مي باشد.
در آسيا ، پليس ژاپن جوان 26 ساله اي را كه اقدام به ارسال تصاوير غير اخلاقي از
طريق اينترنت كرده بود را بازداشت كرد . براي اين جوان علاوه بر 2 سال زندان ، 25
هزار دلار نبز جريمه تعيين شد.در كشور چين به تمام دارندگان اينترنت ، دستور داده
شده است تا اسامي آنها در مراكز پليس ثبت شود . ساير شركتها و موسسات يا اشخاص از
توليد يا تكثير و انتشار و مبادله اطلاعاتي كه مخل امنيت و نظم عمومي است ، منع شده
اند.
اما فرانسويها به منظورمقابله دائمي با تهاجم فرهنگي انگليس ـ آمريكا جبهه جديدي را
گشوده اند. وزير فرهنگ فرانسه به هنگام بحث در خصوص سياستهاي ـربوط به زبان ،
تاُكيد كـرده است كـه « در قرنهاي گذشته ما به كشور حمله مي كرديم اما جنگ جديد
فضاي كامپيوتري است ، بر ما لازم است تا از جايگاه و موقعيت فرانسهدر شبكه اينترنت
حفاظت كنيم.» اين در حالي بود كه مسئولين سياسي فرانسه از تمايل روز افزون به سوي
فرهنگ يكپارچه جهاني انتقاد كردند و نگراني خود را از كاربرد وسيع زبان انگليسي در
شبكه اينترنت به اين اعتبار كه به عنوان تهديدي آشكار براي زبان فرانسه است ، آشكار
ساختند.
آلمان يكي ديگر از كشورهاي است كه خشم خود را در برابر فضاي كامپيوتري اعلام كرده
است. يكي از شديدترين انتقادها در سال 1995 در خلال مرافعه مشهوري بود كه دادستان
كل ايالت باير اعلام كرد؛ دادستان اين ايالت گفت كه 200 گروه خبري اطلاعات و اخبار
غير اخلاقي را از طريق اينترنت مبادله مي كنند ، اين امـر مخالف قـوانين آلمان است
. در اوايل سال 1996 شركت آلمانـي (Deutsch Telkom) سايت شبكه Web متعلق به مردي كه
به نئونازيها گرايش داشت را بست . اين مرد به ترويج و انتشار افكار نازيسم مي
پرداخت و ديگران را تشويق به انجام فعاليتهاي نژادپرستانه مي كرد.
دانشگاه كلن برنامه اطلاعات غير اخلاقي را كه وابسته به شبكه اينترنت دانشگاه كلن
بودرا تعطيل كرد . يكي از دلايل اين اقدام ، شكاياتي بوده است كه از سوي بسياري از
مشتركين رسيده بود. اما اين دانشگاه پس از فروكش شدن مخالفتها مجدداً اقدام به پخش
آن كرد.
اينترنت مي تواند ابزار توطئه هم باشد . پليس آمريكا به طور مشخص احساس مي كند
بزهكاران در بزرگراههاي اطلاعاتي از پليس جلو افتاده اند و پليسها بايد علاوه بر
اسلحه به كامپيوتر هم مجهز شوند . اينترنت در عين حال به محل قرار سران قاچاق مواد
مخدر هم تبديل شده است . آمـوزشهاي تسليحاتي ، نقض كپي رايت از طريق وارد كردن آثار
به اينترنت ، سرقت اطلاعات و باج گيري از افراد ، دستبرد به بانكها و مسدود كردن
حسابها به نفع سارقان اينترنتي ، هك و نفوذ به سيستم هاي اطلاعاتي و … از عوارض
حركت در بزرگراههاي اطلاعاتي است.
به گفته يكي از ماُمورين FBI يك گروه كه به گفته وي از اهالي اروپاي شرقي مي باشند
تاكنون موفق شده است اطلاعات بيش از 5 ميليون كارت اعتباري را به دست آورد و
احتمالاً به زودي به صورت ناگهاني وارد عمل شده و به شدت به اقتصاد آمريكا ضربه
خواهد زد . خبري كه ماه قبل در سايت BBC پخش شد خبر از راهاندازي يك مدرسه ويژه
براي آموزش آكادميك علوم مربوط به نفوذ به رايانه در فرانسه بود . يا به قولي يك
مدرسه تبهكاري اينترنتي كه حتي يك پسر 14 ساله هندي با انتشار كتابهاي با تيراژ
ميليوني به آموزش هك مي پردازد.
دولتها واينترنت
تمامي دولتها در كشورهاي مختلف جهان تلاش كرده اند تا نسبت به شبكه هاي پخش و
نمايش الكترونيكي ، اهرمهاي نظارتي و كنترل را قرار دهند تا از استفاده سؤ از اين
وسيله علمي كه هدف آن خدمت به انسان است ، نه خيانت ، جلوگيري شود . اما برخي از
انتقادها و اعتراضها در اين خصوص وجود دارد كه خواستار متوقف ساختن اين نظارت است ،
و ادعا مي كنند كه اين اقدامات مخالف آزادي بيان و انديشه است و آن را به عنوان يكي
از آفتهايي مي دانند كه اينترنت را تهديد مي كند.
اينترنت پديده جنجالي جديدي است ، و دنياي عجيب ديگري است كه انسان تا در آن سير
نكند آن را نمي يابد. اينترنت مرزهاي جغرافيايي را در هم مي شكند، همچنين مي تواند
مرزهاي فرهنگي ميان ملتها را درهم شكند. اين مسايل است كه موجب برانگيخته شدن
نگراني كشورهاي جهان شده است ، و آنها را بر آن داشته است تا اقدامات نظارتي قانوني
بر اين شبكه اعمال كنند ، و از طريق تلاشهاي مطلوب تبعات و آثار منفي آن را متوقف
سازند.
اما آيا اين كشورها مي توانند بطور كامل از آثار و تبعات اينترنت رهايي يابند و فقط
اطلاعات سالم و مفيد را از آن دريافت كنند ؟ آيا اين امكان وجود دارد تا اينترنت به
عنوان يك دستگاه اطلاع رساني حقيقي به طوري كه هدفش خدمت به انسان و رشد بشريت باشد
، مورد استفاده قرار گيرد؟ و سؤال ديگر اينكه آيا كساني كه اين وسيله علمي پيشرفته
را به صورت ابزاري براي انهدام فرهنگها و ارزشهاي انساني درآورند حاضر هستند تا در
اجابت به فشارهاي مخالفان ، از اهداف و اقدامات گذشته خود بازگردند ؟ كسي نيست تا
به اين سؤال پاسخ آري دهد.
اين وظيفه دولتها و مراكز فرهنگ ساز است كه به شكل مطلوبي ، با افزايش آگاهي و
شناخت نسلهاي كنوني و آينده را از خطرات حقيقي كه اينترنت آنها را به شدت تهديد مي
كند حفظ كند.
حسن قدياني
منابع
1- مقاله « اينترنت و تاُثيرات اجتماعي آن » نوشته : دكتر علي اصغر كيا
2- جزوه « ارتباطات بين الملل » نوشته : يونس شكرخواه
3- ويژه نامه انفورماتيك روزنامه همشهري 5 دي 1380
4- مقاله « اينترنت » روزنامه ايران 2 خرداد 1378
5- «تدابير لازم براي مقابله با پيامدهاي منفي اينترنت » نشريه الوحده – مترجم
اسماعيل اقبال
منبع :ايرنا
